بنام خدا
| آیا پیرسبز قابلیت ثبت در فهرست آثار جهانی یونسکو را دارد؟ |
| خبرنگار برساد | |
 نقش سازمان علمی فرهنگی یونسکو در امور فرهنگی و گردشگری به تدریج و از زمان عهده‌داری وظیفه مهم حمایت از توسعه فرهنگی در جهان بیش از پیش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است. تاکنون ۱۸۰ کشور دنیا کنوانسیون میراث جهانی را امضاء کرده‌اند و نزدیک به ۸۰۰ محوطه فرهنگی و طبیعی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. ایران با تاریخ عظیم و پشتوانه غنی فرهنگی که از آن برخوردار می‌باشد، ۱۲ اثر را در فهرست یونسکو برای جهانیان ثبت کرده است. این آثار به ترتیب تاریخ ثبت در فهرست یونسکو عبارتند از: معبد زیگورات چغازنبیل از دوره عیلام میانه (1250ق.م)؛ مجموعه پارسه یا تخت‌جمشید از دوره هخامنشی؛ میدان نقش جهان از دوره صفوی؛ تخت سلیمان دوره ساسانی و ایلخانی؛ پاسارگاد از دوره هخامنشی؛ گنبد سلطانیه از دوره ایلخانی؛ بم و منظر فرهنگی آن از دوران پیش از اسلام تا دوران اسلامی؛ سنگ نبشته بیستون؛ کتیبه داروش یکم پس از سرکوب شورش‌های ایلات تابعه از دوره هخامنشی؛ مجموعه کلیساهای تاریخی قره کلیسا، دوران تاریخی و اسلامی؛ سازه‌های آبی شوشتر، دوران تارخی (اشکانی و ساسانی)؛ بقعه‌ی شیخ صفی‌الدین اردبیلی از دوره‌ی صفویه و بازار تبریز از دوران قرون میانه اسلامی تا به امروز می‌باشند. با نگاهی به این آثار به ثبت رسیده می‌توان متوجّه شد که هر کدام از این ابنیه و محوطه‌ها برمبنای برخی ویژگی‌های منحصر به‌فرد مذهبی و آیینی، معماری، سبک‌شناختی، تاریخی و زیبایی‌شناختی اهمیت داشته و همین آیتم‌ها راه را برای معرفی این آثار برای سازمان علمی و فرهنگی یونسکو باز نموده است. شاید یکی از مهم‌ترین دلایل اهمیت و برجستگی این آثار در این نکته نهفته باشد که این محوطه‌ها و مناطق جغرافیایی شکل‌گیری آن‌ها از دیرباز در معادلات باستان‌شناختی و معماری ایران مطرح بوده و کاوش‌ها و مطالعات پیگیری نیز از تقریباً یک سده قبل در خصوص این آثار به انجام رسیده است و البته از معضلات کار ما در استان یزد، همین کم‌توجهی‌های کارشناسان امر در طول ادوار مختلف بوده است. مدت‌ها است که این دغدغه و دل‌مشغولی مرا رها نمی‌کند که چرا تاکنون محوطه تاریخی، مذهبی و فرهنگی چک‌چک اردکان با دارا بودن شاخصه‌های بارزی چون مهم‌ترین و بزرگ‌ترین زیارتگاه زرتشتیان جهان و مجموعه ابنیه متراکم و متمرکز با چشم‌انداز طبیعی بدیع و بکر، تاکنون چشم محقّقان و طراحان ارائه آثار ایران برای معرفی به یونسکو را نگرفته و اصولاً این محوطه چه آیتمی را بایستی دارا باشد تا به‌توان پس‌زمینه‌های مقدماتی را برای این معرفی و شناسایی آماده و مهیا کرد. البته بایستی این نکته را هم متذکر شد که هیچ‌گونه عقبه‌ی مشخص علمی و تحقیقاتی در خصوص این مجموعه حتی در مرکز آرشیو و اسناد سازمان میراث فرهنگی استان یزد نیز وجود ندارد. در ادامه به یک سری ویژگی‌ها و مختصات مشخص برای معرفی هرگونه اثری برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو پرداخته می‌شود و در پایان با جمع‌بندی این مختصات می‌توان نتیجه گرفت که آیا محوطه تاریخی و مذهبی چک‌چک را می‌توان به‌عنوان اثری میان فرهنگی و مهم در جهت شناسایی و معرفی برای جهانیان واجد شرایط دانست یا خیر؟ لازم به یادآوری است که این مختصات به صورت دسته‌بندی‌های مشخص ارائه شده‌اند که برای جلوگیری از خلط مبحث ابتدا کلیه موارد مطروحه بیان می‌شود و در نهایت با یک جمع‌بندی جهان شمول که کلیه این موارد را به نوعی در دل خود دارد، به یک نتیجه‌گیری مشخص خواهیم رسید. آیتم نخست: سه دسته اثر به عنوان اثر فرهنگی قابل درج در فهرست میراث جهانی واجد شرایط هستند: ۱. آثار: اثر معماری پیکره و مجسمه نقاشی، سنگ‌نگاره‌ها و کتیبه‌ها آثار با طبیعت باستان‌شناسی و پناهگاه‌های داخل غارها. ۲. بنا: مجموعه‌ای از بناهای مرتبط به لحاظ معماری و یا جایگاه و یا بناهای مجزا. ۳. سایت: منظره‌های فرهنگی و یا سایت‌های باستان‌شناسی و یا محوطه‌های مردم‌شناسی. آیتم دوم: ارزیابی آثار فرهنگی برای ثبت در فهرست میراث جهانی ارزیابی و تشخیص این‌که آثار پیشنهادی واجد معیارها و شرایط اصالت برای ثبت در فهرست میراث جهانی هستند با شورای بین‌المللی آثار و محوطه‌های فرهنگی- تاریخی (ایکوموس) است. ویژگی‌های مهمی که هر اثر بایستی داشته باشد تا در فهرست ارزیابی قرار گیرد، عبارتند از: ۱. نمایانگر دستاوردی بی‌بدیل از نبوغ هنری بشر باشند. ۲. نمایانگر تبادل مهمّی از ارزش‌های بشری در یک محدوده‌ی زمانی در درون یک حیطه‌ی فرهنگی جهان از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، هنرهای یادمانی، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد. ۳. گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد. ۴. نمونه‌ی برجسته از نوعی بنا یا مجموعه معماری یا فناوری یا منظره که نمایانگر مرحله یا مراحلی در سرگذشت انسان باشد. ۵. نمونه‌ای برجسته از یک سکونت‌گاه سنتی بشری با استفاده از زمین که معرف یک یا چند فرهنگ است، باشد؛ به ویژه مواقعی که تحت تاثیر تغییرات برگشت‌ناپذیر شده است. ۶. به طرزی مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنن زندگی افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی واجد اهمیت والای جهانی باشد. ارزیابی و محک محوطه‌ی تاریخی و فرهنگی چک‌چک بر مبنای مختصات ارائه شده: با مروری بر موارد اشاره شده می‌توان به ضرص قاطع محوطه تاریخی و فرهنگی چک‌چک را در زمره‌ی کاندیداهای احتمالی آینده سازمان میراث فرهنگی ایران برای ثبت شدن در فهرست آثار جهانی دانست. شاید مهم‌ترین دلیل این انتخاب می‌تواند تعلق این مجموعه به یک دین زنده جهانی دانست که در گوشه و کنار جهان دارای گروندگانی است. نکته جالب توجه این‌که این محوطه به عنوان مرکز ثقل فعالیت‌های مذهبی و مناسک آیینی مذهب زرتشتی در سطح جهان معروف و معتبر است و در ایّام مشخصی از سال که در تقویم اوستایی به روزهای مقدس موسومند، اقشار مختلفی از زرتشتیان ساکن در اقصی نقاط جهان به این مکان آمده و آداب و مناسک آیین‌های خود را به‌جا می‌آورند. طبیعت بکر منطقه و واقع شدن این مجموعه آیینی در حصار از ارتفاعات اطراف، این محوطه را چون نگینی در خود جای داده است. با این‌همه برخی روندها و فعالیت‌های تخریبی و ساخت و سازهای غیرمجاز و خارج از عرفی که توسط متولیان و کارگزاران این مجموعه در طی سالیان اخیر به انجام رسیده است، شاید مهم‌ترین پاشنه آشیل این مجموعه برای برخی ایرادهای آیین‌نامه‌ای و مقرراتی است. اقداماتی از قبیل استفاده از مصالح ناهمگون برای بناهای الحاقی و مرمت بدون ضابطه و هماهنگی سازمان میراث فرهنگی، شاید از مهم‌ترین این موارد باشد. از دیگر موضوعاتی که شاید به نوعی بتواند این محوطه را از منظر دارا بودن جمیع شرایط دچار نقصان کند، قدمت تاریخی این مجموعه است. در ابتدا بایستی این نکته را عرض کنم که تاکنون هیچ‌گونه بررسی و شناسایی دقیق باستان‌شناسی در خصوص موجودیت و نحوه‌ی شکل‌گیری این مجموعه به عمل نیامده و این مجموعه متاسفانه دارای هیچ‌گونه اطلاعات مستدل و مستند تاریخی و باستان‌شناختی نمی‌باشد، ولی با توجه به کتیبه‌های به‌جای مانده برای اکثر ابنیه احداث شده در چک‌چک؛ می‌توان بیش‌ترین دوره‌ی ساخت و ساز در آن را منتسب به دوره قاجاریه دانست که شاید از نظر برخی کارشناسان، محل اشکال باشد. البته این مورد هم جواب دارد و قابل پیگیری است. نخست این‌که بر مبنای قانون ایجاد سازمان میراث فرهنگی هر بنا یا مجموعه اثری که بیش از یک سده از عمر آن می‌گذرد بر مبنای داشتن یک سری ویژگی‌های تاریخی و هنری قابل محافظت و معرفی به عنوان یک میراث تاریخی و فرهنگی است. دوم این‌که با نگاهی به فهرست آثار ثبت شده در یونسکو از سایر کشورهای جهان بخشی از این آثار از منظر دوره‌ی تاریخی شکل‌گیری آن، تقریباً هم‌رده و هم دوره با چک‌چک محسوب می‌شوند. فرجام سخن: ثبت یک اثر در فهرست آثار جهانی یکی از مهم‌ترین راه‌های جلوگیری از هرگونه دخل و تصرف در یک اثر یادمانی و هم‌چنین جهانی شدن یک اثر می‌شود. در حال حاضر نیز که مجموعه چک‌چک در گمنامی محض و معنادار متولّیان امور فرهنگی قرار دارد، یکی از مقصدهای مهم گردشگری در استان یزد بوده و کمتر تور داخلی و خارجی است که در هنگام بازدید از جاذبه‌های گردشگری استان یزد به این مجموعه سری نزند و در برنامه‌های بازدیدی خود زمانی را برای آن نگنجاند. محوطه تاریخی مذهبی چک‌چک با داشتن پهن‌دشت فرهنگی و طبیعی بی‌بدیل، بی‌شک می‌تواند در آینده نزدیک با توجّه و عنایت مسئولین فرهنگی و سیاسی شهرستان و استان به یکی از نمادهای گردشگری فرهنگی در استان و منطقه تبدیل شود و بیش از پیش منطقه را در کانون توجه بازدیدکنندگان قرار دهد. متاسفانه در سال‌های اخیر با توجه به انتساب این مجموعه به یک مذهب خاص و نگره غلط متولیان و اصحاب فرهنگ به‌ویژه در داخل اردکان؛ یک دیوار بی‌اعتمادی بین هم‌وطنان زرتشتی که متولی این مجموعه هستند با مسئولین امر بوجود آمده و این مجموعه به حال خود رها شده و هیچ‌گونه نظارتی بر ساخت و سازها و تغییرات کالبدی و محیطی آن وجود ندارد. امید است با تغییر نگاه مسئولین امر و به‌ویژه جامعه فرهنگی شهرستان این دیوار بی‌اعتمادی جای خود را به مشارکت و معاضدت فرهنگی فی‌مابین بدهد و دیگر شاهد اقداماتی مانند محو کردن آدرس دسترسی به این مکان تاریخی و مذهبی زرتشتیان در ورودی شهرمان و اقداماتی از این دست نباشیم که به گفته‌ی سعدی، بنی‌آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند و یادمان نرود که مذهب زرتشت بر مبنای نص صریح آیات قرآن و استفتائات مراجع عظام شیعه از جمله مذاهب الهی است که بر یکتاپرستی تاکید دارد و البته نبود اطلاعات جامع در خصوص ارکان و اصول این دین نیز خود عاملی دیگر است بر منتسب کردن پیروان این دین الهی به برخی اعمال مشرکانه که امید است با مطالعه و تحقیق بیشتر این موانع نیز بر طرف گردد. |
نظرات شما عزیزان:
ارسال توسط سورنا
آخرین مطالب
تبادل لینک هوشمند 